غفلت از رشته مهندسی دریا و کشتی‌سازی؛ متأسفانه صنعت کشتی‌سازی کشور به دلیل مشکلات زنجیره تأمین، آسیب دیده است در حالیکه کشتی‌سازی یک صنعت چندتخصصی است که نیاز به هماهنگی بین تخصص‌ها و صنایع مختلف دارد.

به گزارش صنعت‌صنف، سعید نجفی، پژوهشگر نمونه دریایی در یادداشتی ضمن اشاره به سابقه فعالیت خود به انتقاد از بی‌توجهی به رشته مهندسی دریا و کشتی‌سازی در کشور پرداخته که بسیار مغفول مانده و جامعه دانش‌آموزی شناخت کمی از آن دارد.

متولد سال ۱۳۶۱ شهرستان گنبد کاووس در استان گلستان هستم. سال ۱۳۷۹ در کنکور سراسری شرکت کردم و در رشته مهندسی مکانیک دریا در دانشگاه شریف پذیرفته شدم. شهریور ۱۳۸۴ پس از دریافت مدرک کارشناسی، بلافاصله برای کار اقدام کردم و در شرکت مجتمع صنعتی دریایی ایران (صدرا) در شهرستان نکا مشغول به کار شدم.

در آن زمان، شرکت روی چند پروژه مهم از جمله شناورهای پشتیبان سکو تحت عنوان کاسپین 1، 2 و 3 و سکوی نیمه‌مغروق ایران البرز که بعدها به امیرکبیر تغییر نام داد، کار می‌کرد. این سکوی حفاری برای اکتشاف در دریای خزر و در اعماق بالای هزار متر طراحی شده بود. بنده در دفتر فنی شرکت صدرا به مدت 2 سال درگیر این پروژه‌ها بودم.

سال ۱۳۸۶ در کنکور کارشناسی ارشد شرکت کردم و با رتبه ۸ در دانشگاه شریف در رشته کشتی‌سازی پذیرفته شدم. در دوره ارشد، با توجه به علاقه‌ام به کدنویسی و شبیه‌سازی‌های عددی، موضوع پایان‌نامه‌ام را مدل‌سازی سه‌بعدی جریان‌های سطح آزاد با استفاده از شبکه‌های بی‌ساختار (unstructured grids) انتخاب کردم و به طور مشخص روی توسعه یک کد عددی که توسط دانشجویان سال بالاتر، تحت نظارت محمدسعید سیف انجام شده بود، کار کردم که جریان سیال را در 3 بُعد و کوپل با معادلات 6 درجه آزادی جسم صلب شبیه‌سازی می‌کرد. این دوره در نهایت در بهمن 1388 با موفقیت به پایان رسید.

بعد از اتمام دوره کارشناسی ارشد، برای کار به سازمان صنایع دریایی مراجعه و در دفتر طراحی سیستم تحرک و رانش شناورها مشغول به کار شدم. در ابتدا به‌ عنوان کارشناس گروه سیستم رانش و پروانه مشغول شدم و پس از چند سال، به سمت مدیر ارشد دفتر طراحی ارتقا یافتم.

سال ۱۳۹۰ در کنکور دکترا شرکت کردم و این بار نیز با رتبه ۸ در دانشگاه شریف پذیرفته شدم. در دوره دکترا، زیر نظر مجید عباسپور، روی مدل‌سازی عددی جریان سیال کار می‌کردم اما با رویکردی متفاوت نسبت به دوره کارشناسی ارشد. موضوع تحقیق ما مطالعه هیدرودینامیک اجسام انعطاف‌پذیر با تمرکز روی حرکت آبزیان، به‌ویژه ماهی‌ها بود که با ایجاد حرکت موجی شکل، نیروی رانشی تولید می‌کنند.

هدف این بود که با استفاده از روش المان مرزی (روش اجزای مرزی)، راندمان رانشی انواع ماهی‌ها را که وابسته به اندرکنش گرداب‌های (vortex) منتشرشده از دم و بالک است، شبیه‌سازی و محاسبه کنیم. این کد را از صفر به زبان C توسعه دادم و حاصل آن نرم‌افزار محاسبه راندمان حرکتی آبزیان بود که مجوز ثبت و انتشار آن را نیز دریافت کردم و به این ترتیب از پروژه دکترا در تابستان 1396 دفاع کردم.

در طول این سال‌ها، همزمان با تحصیل در دوره دکترا، در سازمان صنایع دریایی مشغول به کار بودم و ضمن کسب تجربیات پژوهشی و میدانی بسیار مفید، درگیر پروژه‌های عملیاتی زیادی از جمله طراحی پروانه‌های نیمه‌مغروق (SPP) برای شناورهای تندرو، طراحی مکانیزم کنترل گام پروانه‌های CPP برای شناورهای جابه‌جایی و محاسبات هم‌راستایی سیستم رانش (Shaft Alignment) بودم که در تمام این پروژه‌ها نقش فعال داشتم.

با این حال، برای ورود به محیط پژوهشی و ادامه مسیر علمی، سال 1397 تصمیم گرفتم از سازمان صنایع دریایی جدا شوم و در حال حاضر، عضو هیئت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی هستم. پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی مالک کشتی تحقیقاتی کاوشگر «خلیج‌فارس» است؛ تنها شناور تحقیقاتی اقیانوس‌شناسی ایران که ساخت آن در زمان فعالیت من در سازمان صنایع دریایی آغاز شده بود که بنده نیز بخشی از تیم طراحی و ساخت آن بودم.

با این شناور، تاکنون 13 گشت تحقیقاتی در خلیج‌فارس و دریای عمان انجام و نتایج آن در بیش از 100 مقاله در مجلات علمی معتبر دنیا چاپ شده است. در حال حاضر مسئولیت مدیریت فنی کشتی نیز بر عهده اینجانب است.

محور کارهای پژوهشی من در حال حاضر، طراحی پروانه‌های نافذ سطح یا همان نیمه‌مغروق و پیش‌برنده‌های انعطاف‌پذیر است و اخیراً نیز در حوزه جاذب‌های انرژی امواج از نوع خودواکنش (self-reacting) مشغول شده‌ام.

یکی از شیرین‌ترین خاطرات دوران کاری من مربوط به پروژه‌ای بود که در سازمان درگیر آن بودم. برای انجام عملیات هم‌راستایی شفت که تا آن زمان توسط خارجی‌ها انجام می‌شد، کارشناسان خارجی را برای مشاوره از کره‌جنوبی آورده بودند. اینها در دادن اطلاعات بسیار محتاطانه رفتار می‌کردند، بنابراین برای اینکه خودمان به این کار مسلط شویم، دست به کار شدیم و کل فرآیند را استخراج کردیم تا بتوانیم پروژه بعدی را خودمان انجام دهیم.

از محاسبات اولیه تا مدل‌سازی، همه مراحل را انجام دادیم. شیرین‌ترین لحظه زمانی بود که شناور نصب و آب‌اندازی شد و وارد دریا شدیم؛ وقتی نتیجه کار هم‌راستایی را از طریق اندازه‌گیری ارتعاشات مشاهده کردیم و دیدیم محاسبات دقیق بوده و اجرا درست انجام شده، حس موفقیت و رضایت عمیقی داشتم.

تلخ‌ترین خاطره‌ام نیز مربوط به سال 1396 است. یکی از پروژه‌هایی که ما انجام داده بودیم، متأسفانه به دلیل سهل‌انگاری و خطای انسانی در دریای خزر و در شرایط توفانی، غرق شد. این اتفاق بسیار تلخ بود، چون بخش عمده این پروژه حاصل کار و تلاش متخصصان داخلی و به نوعی نخستین تجربه ما در ساخت چنین شناوری بود. با شنیدن خبر غرق شدن شناور احساس می‌کردیم تمام زحمات ما طی نزدیک به 10 سال ناگهان از بین رفت و شنیدن این خبر خاطره‌ای بسیار ناراحت‌کننده برای من رقم زد.

می‌خواهم یک حقیقت را اعتراف کنم؛ زمانی که در دوره لیسانس بودم، خیلی از مسائل این رشته را نمی‌دانستم و الان که تجربه دارم، چند نکته مهم به ذهنم می‌رسد که نه فقط برای دانشجویان، بلکه بیشتر برای تصمیم‌گیرندگان و سیاست‌گذاران کشور اهمیت دارد.

اول اینکه متأسفانه رشته مهندسی دریا و کشتی‌سازی در کشور ما بسیار مغفول مانده و جامعه دانش‌آموزی شناخت کمی از آن دارد. آرزو دارم کتاب‌های درسی، رسانه‌ها، صداوسیما و دیگر ابزارهای اطلاع‌رسانی به این رشته بیشتر بپردازند؛ هم از نظر فرصت‌های شغلی و هم از نظر پتانسیل‌های علمی و تحقیقاتی. دلیل این مسئله هم واضح است؛ کشور ما مرزهای آبی گسترده‌ای در شمال و جنوب دارد و موقعیت ممتازی نسبت به بسیاری از کشورهای دنیا برای استفاده از آب‌های آزاد داریم.

واقعاً حیف است این فرصت و این رشته در کشور مغفول بماند. خودم هم در این زمینه مسئولم و وظیفه دارم در بین اطرافیان و جامعه دانش‌آموزی این رشته را بیشتر معرفی کنم.

دوم اینکه، متأسفانه صنعت کشتی‌سازی کشور به دلیل مشکلات زنجیره تأمین، آسیب دیده است. کشتی‌سازی یک صنعت چندتخصصی است که نیاز به هماهنگی بین تخصص‌ها و صنایع مختلف دارد و ضعف در زنجیره تأمین باعث رکود و مشکلات متعدد در این صنعت شده است. امیدوارم با رفع تحریم‌ها و ایجاد شرایط بهتر، بتوانیم این صنعت را رونق دهیم و از پتانسیل‌های کشور بهتر استفاده کنیم.

در مجموع، این رشته بسیار ارزشمند است و به دانشجویانی که علاقه دارند، فرصت‌های بی‌نظیری ارائه می‌دهد. با توجه به پتانسیل‌های گسترده کشور، ضروری است این رشته بیش از پیش در دانشگاه‌ها و جامعه معرفی شود.