پروبیوتیک‌ها، باکتری‌های سودمند فلورمیکروبی دستگاه گوارش هستند؛ 1.5 کیلوگرم از وزن بدن هر انسانی را این باکتری‌ها تشکیل می‌دهند اما همه آنها سودمند نیستند. 

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی صنعت‌صنف، بسیاری از مشکلات به‌ویژه مشکلات گوارشی و گاهی آلرژی‌ها زمانی ایجاد می‌شوند که جمعیت پروبیوتیکها یا همان باکتری‌های سودمند فلورمیکروبی دستگاه گوارش کم شوند.

عوامل زیادی سبب کاهش جمعیت باکتری‌های سودمند دستگاه گوارش می‌شوند که نخستین و شاید مهمترین عامل در کاهش این باکتری‌های مثبت، استرس است که همه ما روزانه با آن روبه‌رو هستیم. از دیگر عوامل می‌توان به وجود برخی بیماری‌ها مانند سندرم روده تحریکپذیر، عفونت‌های کاندیدایی در خانم‌ها و مصرف طولانی‌مدت آنتی‌بیوتیک اشاره کرد.

تاریخچه محصولات پروبیوتیک به قدیم برمی‌گردد، به زمانیکه استفاده از ماست و محصولات تخمیری آغاز شد. در این‌باره کشورهای اروپایی و صنعتی مستندات علمی را تهیه کرده ولی کشورهای آسیایی به‌صورت تجربی به خواص ماست دست پیدا کرده بودند.

اگرچه باکتری‌های ماست معمولی هم خواص زیادی دارند ولی نمی‌توانند خواص پروبیوتیکی از خود بروز دهند بنابراین در معده، گیر می‌کنند و حتی اگر از معده عبور کنند به نمک‌های صفراوی می‌رسند و در آنجا متوقف می‌شوند. برای نخستین‌بار تولید محصولات پروبیوتیک در صنعت لبنیات ایران کلید خورد و ماست، نخستین فرآورده‌ پروبیوتیکی بود که تولید آن در دهه 80 شمسی و از سال 1387 در شرکت صنایع شیر ایران(پگاه) آغاز شد و در ادامه تولید پنیر پروبیوتیک و دوغ پروبیوتیک در دستور کار قرار گرفت و دیگر شرکت‌های لبنی نیز برای تولید این‌گونه محصولات اقدام کردند.

پروبیوتیک‌ها استاندارد ملی دارند؟

خصوصیتی که باکتری‌های پروبیوتیک دارند اینکه می‌توانند از اسید معده و نمک‌های صفراوی عبور کرده و به روده برسند چون ارزش پروبیوتیک بودن به این است که باکتری‌ها باید خود را به روده برسانند. سپس در روده می‌نشینند و علاوه‌بر اینکه جایگاه باکتری‌های مضر را می‌گیرند، اجازه نمی‌دهند آلودگی ایجاد کنند. در آنجا متابولیت‌ها و مواد مفیدی از خود آزاد می‌کنند. بهترین حاملی هم که برای باکتری‌های پروبیوتیک در میان محصولات لبنی و حتی مواد غذایی شناخته شده، ماست و پنیر است. 

پس از اینکه ماست پروبیوتیک تولید شد، تدوین استاندارد ملی آن در دستور کار قرار گرفت. تا این زمان محصولات پروبیوتیک نه تنها در ایران استانداردی نداشتند بلکه در دنیا هم تدوین آن کامل نشده بود. تدوین و نوشتن استاندارد ملی ماست پروبیوتیک در ایران با استفاده از اطلاعات و دستاوردهای علمی‌ کشورهای دیگر ازجمله اروپایی‌ها و ژاپن و مستنداتی که فدراسیون بین‌المللی شیر ارائه کرده بود، انجام شد. در حال حاضر تنها محصولی که برای آن استاندارد ملی نوشته شده، ماست پروبیوتیک است و هنوز استاندارد پنیر پروبیوتیک نوشته نشده ولی تولید آن در حال انجام بوده و پروانه ساخت آن نیز صادر شده است. استاندارد دوغ پروبیوتیک هم به پایان رسیده است.

اما دیگر محصولاتی که این روزها شرکت‌های تولیدکننده با موج تبلیغات زیاد درصدد اغوای مردم و مشتریان هستند، هیچگونه استانداردی ندارند. محصولاتی ازجمله سس، بستنی، آدامس، گز و ... پروبیوتیک که به شکل‌های گوناگونی از سوی شرکت‌های دلپذیر، میهن و ... تبلیغ می‌شوند، دارای استاندارد نبوده و فقط از این عنوان برای فریب مردم و مصرف‌کنندگان استفاده شده است.

روزی 100 گرم پروبیوتیک بخورید!

در پروبیوتیک‌ها علاوه‌بر خودشان، تعدادشان نیز مهم است. اینها باید حداقل به تعداد 10 به توان 7 باکتری در هر گرم از محصولی که می‌خوریم باشند تا چنانچه یک تعدادی از آنها از بین رفت بقیه باکتری‌ها بتوانند به روده رسیده و جایگزین باکتری‌های مضر شوند. اگر تعداد باکتری‌های این محصول از 10 به توان 6 کمتر شود آن محصول دیگر پروبیوتیک نیست و اثر سلامتی‌بخش ندارد. تحقیقات انجام شده در مراکز علمی، پژوهشی و صنعتی در دنیا و ایران نشان می‌دهد که پروبیوتیک‌ها در کاهش سطح کلسترول خون نقش عمده‌ای دارند و در تقویت سیستم دفاعی بدن مؤثرند.

البته برخی از کشورها استاندارد تعداد باکتری 10 به توان 8 در هر گرم را دارند بنابراین هر کس بخواهد محصول پروبیوتیک برایش سلامت‌بخش باشد باید روزانه 100 گرم ماست پروبیوتیک مصرف کند. این‌گونه نیست که با خوردن یک قاشق، جذب روده شود. درواقع اگر کمتر از یک میلیارد باکتری وارد روده شود، جذبی اتفاق نمی‌افتد. این میزان مصرف درباره پنیر پروبیوتیک کمی متفاوت است و اندازه روزانه در نظر گرفته شده برای مصرف آن 30 گرم است. نکته دیگر آنکه اگر فرد بخواهد نتیجه و عملکرد مؤثر آن را ببیند باید مدت 15 روز تا یک ماه به‌طور مداوم ماست یا پنیر پروبیوتیک را مصرف کند.

همچنین محصول پروبیوتیک هر اندازه جامدتر و غلیظ‌تر باشد تأثیر بیشتری خواهد داشت چراکه دیرتر از روده خارج می‌شود. جالب است بدانید که موز، عسل، مارچوبه، کنگر فرنگی، سیر و پیاز حاوی پروبیوتیک‌ها هستند.

دانش‌بنیان‌های پروبیوتیک‌ساز

پس از آنکه تولید محصولات لبنی پروبیوتیک در کشور آغاز شد، برخی کارخانجات صنایع غذایی دیگر نیز این کار را شروع کردند و نان، کیک، گز، آدامس، بستنی و حتی سس پروبیوتیک را به خط تولید رساندند اما تولید آدامس و گز پروبیوتیک، متوقف شد چراکه مصرف روزانه 100 گرم از آن به دندان‌ها آسیب می‌زند و تولید سوسیس و کالباس پروبیوتیک هم به نتیجه نهایی نرسید. علاوه‌بر این تولید بستنی و سس پروبیوتیک آن هم بدون داشتن استاندارد ملی و تبلیغ گسترده آن برای فروش بیشتر، نشان از ضعف دستگاه‌های نظارتی بر تولیدات مواد غذایی دارد. در حالیکه تأثیرگذاری پروبیوتیک‌ها ملزم به استفاده روزانه حداقل 100 گرم از آن محصول پروبیوتیک است چگونه یک مصرف‌کننده می‌تواند حتی با داشتن گواهینامه استاندارد برای بستنی و سس پروبیوتیک، به مدت یک ماه و روزانه 100 گرم سس و بستنی مصرف کند؟

وقتی ‌گفته می‌شود محصولی پروبیوتیک باشد و به مصرف برسد ابتدا خود آن محصول باید برای بدن مفید باشد تا بتوان مصرف روزانه 100 گرم از آن را توصیه کرد. بستنی، سس، آدامس و ... تا چه اندازه برای بدن مفید هستند که حتی چنانچه پروبیوتیک هم باشند، مصرف آنها را بشود توصیه کرد؟ یکی دیگر از عواملی که تعیین می‌کند باکتری موجود در آن محصول لبنی، پروبیوتیک است یا نه، قدرت چسبندگی باکتری است اینکه باکتری بتواند به روده بچسبد و جایگاه باکتری‌های مضر را بگیرد. یکی دیگر از مواردی که باید بررسی شود اینکه تا چند نسل قبل، باکتری علائم بیماری‌زا نداشته باشد چه اگر بیماری‌زا باشد و انتقال بیماری دهد، فرد مصرف‌کننده نه تنها بهبود پیدا نمی‌کند بلکه دچار مشکل می‌شود.

در حاضر شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی شروع به تولید باکتری‌های پروبیوتیک کرده‌اند که پس از نهایی شدن باید روی انسان نیز آزمایش شود تا پاسخ قطعی بگیرند. از سوی دیگر استاندارد کنترل کیفیت باکتری‌های پروبیوتیکی هم نوشته شده و تشخیص اینکه محصول پروبیوتیک است یا نه به عهده نهادهای نظارتی است و آنها باید پس از نظارت‌های دقیق، مجوز تولید محصول را بدهند. اما نمی‌توان انتظار داشت که فرد با یکبار مصرف کردن محصول پروبیوتیک، اثرات آن را ببیند بلکه باید مداوم بخورد و با پزشک خود هم مشورت کند. باید توجه داشت که باکتری‌های پروبیوتیک اثر پیشگیری دارند نه درمان!

اکنون که در هفته سلامت قرار داریم و «سلامت ما، سلامت سیاره ما» از سوی سازمان جهانی بهداشت WHO به‌عنوان شعار این هفته تعیین شده، بهتر است بیش از پیش قدر سلامتی فردی و اجتماعی خود را بدانیم و با حفظ سلامت جسم و روان خود، به پایداری سلامتی هم‌نوعان و سیاره خود کمک کنیم.

نویسنده: دانش پورشفیعی