ایجاد سکوی تخصصی برای تجارت دریایی و دریانوردان بریکس؛ نقش ایران و انجمن صنفی کارگری دریانوردان ایران در تأسیس مجمع دریانوردان بریکس، فراتر از یک نقش سمبلیک است و از مفهوم‌پردازی تا اجرا پیش رفت داشت.

به گزارش صنعت‌صنف، ۸ آگوست ۲۰۲۵ در سالوادور برزیل، اتحادیه‌های دریانوردان از کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه بریکس شامل برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی، ایران، مصر، اتیوپی، امارات متحده عربی و اندونزی برای تشکیل جلسه مؤسس مجمع دریانوردان بریکس گرد هم آمدند. این نخستین‍بار بود که اتحادیه‌های دریایی از کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه بریکس در قالبی نهادینه شده گرد هم آمدند تا راهبردها را هماهنگ و تجربیات را مبادله کنند و صدایی مشترک برای دفاع از بخش‌های دریایی ملی و حقوق دریانوردان بسازند. تأسیس مجمع دریانوردان بریکس بیش از یک مکانیسم هماهنگی است و هدف آن تأثیرگذاری بر سیاست تجارت دریایی جهانی از منظر کشورهای جهان جنوب با همکاری و همراهی کشورهای مستقل و توانمند در جهان شمال نیم‌کره است.

تأسیس «مجمع دریانوردان بریکس» با مشارکت فعال انجمن صنفی کارگری دریانوردان تجاری ایران، بهانه گفت‌وگوی ماهنامه «بندر و دریا» با سامان رضایی، دبیر انجمن صنفی کارگری دریانوردان تجاری ایران شد.

ایده تأسیس و راه‌اندازی مجمع دریانوردان بریکس چه زمان و از سوی چه شخص یا نهادی ارائه شد؟

همان‌گونه که مستحضرید، چهاردهمین مجمع اتحادیه‌های کارگری بریکس، اردیبهشت ۱۴۰۴در شهر برازیلیا برگزار شد، آن هم در حالی که در طول این 14 دوره، مشارکت کارگران حمل‌ونقل بالاخص دریانوردی در آن به طور شایسته‌ای دیده نمی‌شد. از سوی دیگر اطلاعات دقیقی از مشارکت و فعالیت جامعه کارگری ایران در 14 دوره این اجلاس در دست نیست یا حداقل من از نتایج آن بی‌خبرم.

اما ایده تأسیس و راه‌اندازی مجمع دریانوردان بریکس (BRICS Seafarers Forum) در تاریخ ۲۴ مه ۲۰۲۳ (۳ خرداد ۱۴۰۲) و در جریان «همایش توسعه حمل‌ونقل در دریای خزر» در شهر مسکو توسط ایران ارائه شد. این ابتکار در چارچوب همکاری‌های اعضای گروه بریکس و با هدف تقویت همکاری‌های دریایی بین کشورهای عضو و با 4 هدف اصلی پیشنهاد شد:

1. هم‌اندیشی و تبادل نظر در مورد مسائل و چالش‌های مشترک دریانوردان کشورهای بریکس

2. همکاری برای استانداردسازی آموزش و صدور گواهینامه‌های دریانوردی مطابق کنوانسیون STCW

3. حفاظت از حقوق حرفه‌ای دریانوردان و بهبود شرایط کاری و زندگی آنان در سطح بین‌المللی

4. ایجاد سکویی برای گفت‌وگو بین نهادهای دولتی، شرکت‌های کشتیرانی و اتحادیه‌های کارگری دریایی در کشورهای بریکس.

ایران و در اصل، انجمن صنفی کارگری دریانوردان تجاری ایران در این تأسیس و راه‌اندازی چه نقش و تأثیری داشت؟

نقش ایران و انجمن صنفی کارگری دریانوردان ایران در تأسیس مجمع دریانوردان بریکس، فراتر از یک نقش سمبلیک است و از مفهوم‌پردازی تا اجرا پیش رفت داشت. شاید انتظار پیشنهاددهنده، تنها در حد طرح یک ایده بود و پیشنهاد خود را آنقدر جدی نگرفته بود اما انجمن به دنبال پیاده‌سازی آن بود، چرا که در مکاتبات قبل از اجلاس با بخش‌های مرتبط در دولت نیز پاسخ و واکنش جدی گرفته نشد.

به هر حال انجمن صنفی به عنوان بازوی تخصصی و رابط جامعه مدنی، این ایده دولتی را بدون کوچک‌ترین حمایتی تبدیل به یک پروژه عملیاتی با پشتیبانی بین‌المللی کرد، هر چند که نقش و جایگاه انجمن‌ها بیشتر مشاوره‌ای است تا اجرا!

به هر حال در نگاه تجمیعی، نقش ایران و به ‌طور خاص، انجمن صنفی کارگری دریانوردان ایران در تأسیس و راه‌اندازی مجمع دریانوردان بریکس، نقشی پیشگام، محوری و راهبردی است. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، ایده اصلی ایجاد این مجمع نه توسط یک نهاد بین‌المللی، بلکه به طور مستقیم از سوی ایران ارائه شد. این امر ایران را در موقعیت بنیانگذار و میزبان معنوی این مجمع قرار داد. ایران با تأکید بر این موضوع که کشورهای عضو بریکس که سهم عمده‌ای از تجارت دریایی و جمعیت دریانوردان جهان را دارند، فاقد یک پلتفرم تخصصی برای هماهنگی و دفاع از منافع مشترک دریانوردان خود هستند، این خلأ را شناسایی کرد و پیشنهاد پر کردن آن را داد.

اگرچه ایده اولیه در یک همایش بین دولت‌ها مطرح شد ولی تبدیل این ایده به یک واقعیت عملیاتی، توسط انجمن‌های صنفی و اتحادیه‌های دریانوردی حوزه بریکس اتفاق افتاد.

انجمن صنفی به عنوان یک نهاد غیردولتی (NGO) این توانایی و اعتبار را داشت که در مقایسه با دولت به صورت چابک‌تر و تخصصی‌تر و با محدودیت‌های کمتر سیاسی و بروکراسی‌ها و فضای کرخت و سنگین اداری، با همتایان خود در دیگر کشورهای بریکس (اتحادیه‌های کارگری و انجمن‌های دریانوردی) ارتباط برقرار کرده و آنان را برای پیوستن به این ابتکار متقاعد کند. این کار مستلزم رایزنی‌های پیوسته و ارائه طرح‌ها و بیانیه‌ها بود.

البته حمایت شایسته و عملی از انجمن صنفی دریانوردان تجاری ایران نمی‌شود و همواره تنها داشته و سرمایه انجمن، حمایت عموم دریانوردان و اعضای خود بوده و هست. به طور مسلم برخورداری از این حمایت عمومی به تنهایی امکان برگزاری چنین رویدادی در ایران را برای این انجمن چه از بعد مالی و چه از بعد مجوزات و همکاری‌های اجرایی ایجاد نمی‌کرد. در واقع همواره همکاری‌های این انجمن با ارگان‌ها و نهادهای دولتی یک‌طرفه اما در چارچوب تحقق منافع ملی و اولویت حقوق عموم دریانوردان شکل گرفته است.

برخلاف انجمن صنفی دریانوردان ایران IMMS، انجمن صنفی برزیل CTB از این حمایت مؤثر و واقعی برخوردار است و در عمل آنجا به این بلوغ اجتماعی، ساختاری و سازمانی رسیده‌اند، بنابراین انجمن صنفی برزیل پیش‌نویس اولیه اساسنامه و برنامه‌های عملیاتی این مجمع را تهیه کرد. این پیش‌نویس‌ها چارچوب کاری، اهداف، ساختار حکمرانی و زمینه‌های همکاری (مانند ایمنی، آموزش و رفاه دریانوردان) را مشخص کرد و به عنوان سندی برای بحث و توافق در اختیار دیگران قرار داده شد.

پس از ایجاد مجمع، ایران در آن چه جایگاهی از جهت عضویت و... دارد؟

انجمن صنفی کارگری دریانوردان ایران نه یک عضو عادی، بلکه به عنوان عضو مؤسس و یکی از بازیگران اصلی در مجمع دریانوردان بریکس شناخته می‌شود. این جایگاه به ایران این امکان را می‌دهد تا هم در بلوک بریکس و هم در عرصه دریانوردی بین‌المللی نقش‌آفرینی کند و منافع ملی و حرفه‌ای دریانوردان خود را با تأثیر بیشتری پیگیری کند.

در حال حاضر چه کشورهایی در این مجمع عضو هستند و عضویت آنها به چه صورت است؟

در اجلاس اردیبهشت‌ماه بالغ بر 14 اتحادیه از کشورهای عضو بریکس شرکت داشتند اما اعضای اصلی و مؤسس شامل 7 نفر از 7 اتحادیه فعال در حوزه بریکس هستند که خوشبختانه انجمن دریانوردان ایران علاوه بر عضویت در کمیته هماهنگی، یکی از این 7 عضو مؤسس و اصلی نیز است.

فهرست هیات مؤسس به شرح زیر است:

آقای Carlos Muller از اتحادیه دریانوردان CONTTMAF (برزیل)

آقای Yury Sukhorukov از اتحادیه دریانوردان SUR (روسیه)

آقای Louis Gomes از اتحادیه دریانوردان  NUSI (هند)

آقای Mengmeng Zhang از اتحادیه دریانوردان ACFTU (چین)

آقای Dewa Nyoman Budiasa از اتحادیه دریانوردان KPI (اندونزی)

آقای سامان رضایی از اتحادیه دریانوردان IMMS (ایران)

آقای Alsayed Alshazly Alnaggar از اتحادیه دریانوردان MOU (مصر)

البته در این رویداد، علاوه بر کارشناسان، مدعوینی از کشورهای مختلف از جمله آرژانتین، عربستان، مکزیک و پاناما، نمایندگانی از سازمان‌های بین‌المللی از جمله معاون دبیرکل فدراسیون جهانی اتحادیه‌های کارگری (WFTU) به همراه مسئولان ارشد دولتی و وزرای حمل‌ونقل و دریایی تعدادی از کشورهای بریکس به میزبانی اعضای هیئت‌مدیره CTB از جمله «آدیلسون آراخو»، «دیوانیلتون پریرا» و «کارلوس مولر» شرکت داشتند.

ظرفیت‌ها و فرصت‌های این مجمع برای ایران و دیگر اعضا چیست و ایران قرار است چگونه از این فرصت‌ها استفاده کند؟

بریکس فرصت‌های فراوان ویژه‌ای را برای دولت، از مواضع مشترک سیاسی و مقابله با تحریم‌ها تا سرمایه‌گذاری‌های مشترک در زیرساخت‌ها و تفاهمنامه‌های تجاری و اقتصادی ایجاد می‌کند که در حوزه اختیارات انجمن‌ صنفی دریانوردی به عنوان یک نهاد غیردولتی نیست اما این انجمن تخصصی در جایگاه نماینده جامعه حرفه‌ای دریانوردان ایران می‌تواند از این فرصت در چند محور اصلی بهره‌برداری کند.

1. توسعه آموزشی و ارتقای استانداردهای حرفه‌ای: همکاری در تدوین استانداردهای آموزشی و حرفه‌ای مطابق معیارهای بین‌المللی با در نظر گرفتن منافع مشترک اعضای بریکس، تبادل استاد و دانشجو و ایجاد بورسیه‌های تحصیلی و برنامه‌های تبادل دانشجو و بازرس بین آکادمی‌های دریانوردی کشورهای عضو (مانند دانشگاه علوم دریایی چین، هند، روسیه و ایران) و برگزاری دوره‌های تخصصی مشترک برای دریانوردان در زمینه‌های نوین مانند مدیریت انرژی، مقررات زیست‌محیطی مانند (EEXI , CII)، امنیت سایبری و فناوری‌های نوین کشتیرانی

2. نمایندگی جمعی و تقویت چانه‌زنی: انجمن‌های عضو می‌توانند از طریق مواضع مشترک در سازمان‌های بین‌المللی در مقابل سیاست‌های یک‌طرفه غرب وزن سیاسی قوی‌تری ایجاد کنند.

3. تبادل دانش و فناوری: انجمن‌ می‌تواند با برقراری ارتباط با همتایان خود در کشورهای پیشرفته‌تر عضو (مانند چین)، از آخرین دستاوردهای فناوری در صنعت دریانوردی (کشتی‌های خودران، سیستم‌های هوشمند مدیریت ناوگان و...) مطلع شود. همچنین پروژه‌های تحقیقاتی مشترک برای حل چالش‌های مشترک، مانند کاهش آلایندگی کربنی ناوگان، ایمنی در آب‌های خاص و مقابله با تهدیدات سایبری انجام دهد.

4. توسعه شبکه‌های حرفه‌ای (Networking): با تشکیل شبکه‌ای از متخصصان، شرکت‌های کشتیرانی، آموزشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی، ارتباطات ارزشمند بین‌المللی برقرار می‌شود. همچنین این شبکه می‌تواند به دریانوردان ایرانی اجازه دهد فرصت‌های شغلی در ناوگان کشورهای عضو بریکس را شناسایی کنند.

در نهایت عضویت و فعالیت مؤثر در این مجمع برای انجمن دریانوردان ایران، موجب ارتقای جایگاه نهادی، تأثیرگذاری و مشارکت در فرآیندهای روز جهانی و خدمت‌رسانی بهتر به اعضاست اما برای یک دریانورد ایرانی، به معنای دسترسی به آموزش‌های به ‌روز، فرصت‌های شغلی بیشتر در سطح بین‌المللی، حقوق و شرایط کاری بهتر و یک شبکه حرفه‌ای حمایتی است.

دامنه فعالیت و گستردگی این مجمع در جهان تا چه میزان است و در سطح بین‌المللی چه تأثیری خواهد گذاشت؟

امروزه آنچه چشم‌انداز ژئوپلیتیک را مشخص می‌کند، دقیقاً یک گذار از نظام تک‌قطبی و تثبیت نظام چندقطبی است. در سال‌های اخیر، ایالات متحده آمریکا مانند هر امپراتوری در حال زوال، با خشونت، اشغال و حمله به حاکمیت کشورها واکنش نشان می‌دهد. بریکس بیان عینی و واکنش به این شرایط است؛ هماهنگ با جهان چندقطبی در آینده بسیار نزدیک و غریب با شرایط امروز.

تصویب منشور و اعلامیه سالوادور و 3 قطعنامه و یک اساسنامه توسط انجمن‌ها و اتحادیه‌های مستقل دریانوردی کشورهای عضو بریکس بیانگر عظم راسخ و یک پیشرفت مهم برای جامعه دریانوردی و کشورهای حوزه بریکس و نویدبخش چشم‌اندازی روشن و اثرگذاری آن در سطح بین‌المللی است که به برخی از موارد آن اشاره می‌کنم.

الف) منشور و اعلامیه سالوادور از 4 بند تشکیل شده است که موارد مهم آن در زیر آمده است.

1. کار شایسته در دریا: کار شایسته در دریا باید از طریق دستمزد عادلانه، مرخصی ساحلی متناسب با نیاز زندگی اجتماعی و شرایط خانوادگی دریانورد، شرایط کاری ایمن و سالم در کشتی، احترام کامل به حقوق اتحادیه‌ای، دسترسی به حمایت اجتماعی، فرصت‌های آموزشی باکیفیت و مشارکت معنادار زنان و کارگران جوان تضمین شود. توسعه شغلی دریانوردان باید از طریق توافق‌های جمعی (CBAs) به طور فعال ترویج و تضمین شود.

اقدامات جهت مقابله با بحران آب و هوایی از جمله استفاده از انرژی‌های نو باید همراه با ترویج یک گذار عادلانه باشد؛ گذاری که حق توسعه پایدار را برای همه کشورها در نظر بگیرد و حاکمیت ملی را تضمین کند تا کار شایسته، حمایت اجتماعی و حقوق کامل را برای همه دریانوردان، از جمله کارگران جوان و زن در نیروی کار دریایی تضمین کند.

همچنین ضرورت سرمایه‌گذاری قابل توجه در آموزش و پرورش دریانوردان، همراه با گفت‌وگوی اجتماعی فراگیر بر اساس اصل سه‌جانبه‌گرایی با مشارکت دولت‌ها، کارفرمایان و اتحادیه‌های کارگری.

علاوه بر این تقویت مکانیسم‌های تأمین مالی برای کشورهای در حال توسعه برای تصمیمات گرفته شده برای تغییرات آب و هوایی در بخش دریایی و کشتیرانی.

2. حاکمیت دریایی و حمایت از کشتیرانی ساحلی (کابوتاژ)

3. صلح، همکاری و همبستگی: تجربه نشان داده دریانوردان در زمان جنگ، اغلب جزو نخستین گروه شغلی هستند که آسیب می‌بینند، بنابراین مجمع با حمایت از صلح و مخالفت با جنگ، تروریسم و هرگونه حمله مسلحانه علیه کشتی‌های تجاری و غیرنظامی و خدمه آنها، نگرانی عمیق خود را نسبت به تأثیر فزاینده تحریم‌های بین‌المللی، جنگ‌های تجاری و مالیاتی بر حقوق و معیشت دریانوردان ابراز کرد.

محکومیت سیاسی‌سازی فعالیت‌ها و کار دریانوردان، جرم‌انگاری در قبال خدمه و رها کردن کشتی‌ها و کارگران در بنادر خارجی و حمایت از برخی بندهای مصوب مندرج در اعلامیه نهایی چهاردهمین مجمع اتحادیه‌های کارگری بریکس از جمله همبستگی اضطراری جهانی در دفاع از حقوق بشر و پیگیری فوری صلح و محکومیت شدید وضعیت گرسنگی عمیق و گسترده مردم فلسطین در نوار غزه، کشتن کودکان بی‌گناه و حذف آینده هزاران زندگی از دیگر مصوبات مهم این اعلامیه به شمار می‌رود.

4. تعیین 10 اولویت در برنامه کاری دریانوردان بریکس؛ از خدمه رها شده و مشارکت زنان در بخش دریایی و رفتارهای عادلانه با دریانوردان در موارد جرم‌انگاری تا انرژی‌های نو و شناورهای خودران و...

آیا مجمع می‌تواند نقش مؤثری در IMO داشته باشد؟

همان‌گونه که در خبرهای رسمی نیز به آن اشاره شد، در این اجلاس 3 قطعنامه تصویب شد؛ نخستین قطعنامه به دفاع بی‌قید و شرط از کابوتاژ و کشتیرانی داخلی می‌پردازد و دومی، قطعنامه‌ای علیه اقدامات قهری، تحریم‌های سیاسی و جنگ تعرفه‌های تجاری است که شرایط کار را برای فعالان حمل ونقل دشوار می‌کند و بر کار دریانوردان تأثیر منفی می‌گذارد.

سومی نیز دستورالعملی از 10 اولویت مهم و موضوع روز کشتیرانی جهان از جمله IMO است که برنامه داریم در طول سال و در قالب یک کارگروه مکاتبه‌ای مشترک با هدف نزدیک کردن دیدگاه‌ها و نظرات و هماهنگی بیشتر بین اعضای بریکس و اتخاذ مواضع مشابه در مجامع بین‌المللی از جمله IMO روی آنها کار کنیم و با دیگر اعضا به دنبال موقعیت‌هایی هستیم که بتوانیم منافع کشورهای جنوب و عضو بریکس در سازمان‌هایی مانند IMO ،ILO و ITF را تقویت کنیم. من و دیگر اعضا ایمان داریم که با هم قوی‌تر هستیم.