منابع آموزشی دریانوردی کشور یکپارچه شد؛ من شخصاً به سازمان بنادر و دریانوردی تأکید کردم آموزش دریانوردی در ایران کمرنگ شده و نسل ما در حال انقراض است، بنابراین باید به این موضوع توجه ویژه شود.

به گزارش صنعت‌صنف، سال‌ها برگزاری دوره‌های آموزش دریانوردی و گرفتن آزمون در سطوح مختلف محدود و نامحدود، دست‌اندرکاران بخش آموزش را با این حقیقت روبه‌رو کرد که پراکندگی منابع و گوناگونی آموزش‌ها، دانشجویان و فراگیران را در فرآیند کسب آمادگی برای آزمون دچار سردرگمی کرده است به طوری که اگرچه پرسش‌های آزمون برگرفته از مطالب ارائه شده به دانشجویان و فراگیران است اما نظم و هماهنگی لازم را ندارد و ایشان نمی‌توانند به آمادگی لازم برای آزمون دست یابند.

بر این اساس سازمان بنادر و دریانوردی تصمیم گرفت مجموعه کتاب‌های دریانوردی را به عنوان منبع و مرجع اصلی و واحد آموزش و آزمون این حوزه تهیه و تدوین کند. انجام این مهم را مؤسسه راهبر دانش دریا بر عهده گرفت و توانست مجموعه 36 جلدی این کتاب‌ها را آماده کند. 

ماهنامه «بندر و دریا» برای بررسی جزئیات مراحل تهیه و تدوین کتاب‌ها با فرشاد حائری، مدیرعامل مؤسسه راهبر دانش دریا به گفت‌وگو نشست.

مؤسسه راهبر دانش اقدام به تدوین و آماده‌سازی کتاب‌های دریانوردی کرده است؛ درباره ایده این اقدام بگویید که از سوی چه کسی یا سازمانی ارائه شد و چرا و به چه زمانی برمی‌گردد؟

به طور قطع نمی‌توان گفت ایده از کجا آمد اما واقعیت این است که این ایده از سوی سازمان بنادر و دریانوردی ارائه و پیگیری شد. دلیل آن هم این بود که برخی دریانوردان ما که برای آزمون شایستگی می‌آمدند، به‌ویژه آنهایی که در کشتی‌هایی که نزدیک ساحل تردد دارند کار می‌کردند، منابع درسی مناسبی نداشتند. آنها وقتی به آموزشگاه‌ها مراجعه می‌کردند و درس می‌خواندند، جزوه‌ها یا آنچه استاد از کتاب می‌گفت به ‌عنوان مرجع داشتند اما در امتحانات شایستگی سازمان بنادر و دریانوردی به مشکلات زیادی برمی‌خوردند. در نتیجه بازخوردهای زیادی به سازمان داده و گاهی هم به اساتید منتقل می‌شد که ما این موارد را نخوانده بودیم و این اصلاً در سیلابس ما نبود.

در واقع یک نوع چندگانگی در منابع وجود داشت. حتی می‌توان گفت دوگانگی هم نبود، بلکه تعدادی از منابع مختلف مورد استفاده بود. این مشکل از طرف ممتحنان سازمان بنادر و دریانوردی مشاهده می‌شد. خود من نیز عضو ممتحنان سازمان بنادر و دریانوردی هستم و وقتی بررسی می‌کردیم -حداقل در آن بخشی که من مسئول بررسی آن بودم- می‌دیدیم ۹۹ درصد سؤالات در سیلابس وجود دارد، یعنی مشکلی از نظر وجود سؤال در سیلابس نبود اما مسائل ارائه نشده بود. به هر حال بازخوردها و مشکلات زیاد باعث شد سازمان بنادر و دریانوردی به این نتیجه برسد که باید راه‌حلی ارائه شود.

از طرف دیگر، بچه‌هایی که در کشتی‌هایی که نزدیک ساحل تردد دارند (محدود) کار می‌کردند، امتحان‌شان به فارسی بود، در حالی که آزمون‌های نامحدود به انگلیسی برگزار می‌شد. منابع فارسی مناسب وجود نداشت و وقتی کتاب‌های انگلیسی معرفی می‌شد، دوباره دوگانگی و مشکلات ایجاد می‌شد.

در نهایت، اواخر سال 1402 سازمان بنادر و دریانوردی به این نتیجه رسید که باید یک تعداد از کتاب‌ها و دستورالعمل‌های مرتبط گردآوری و تدوین و به عنوان مرجع به آموزشگاه‌ها ارائه شود، تا یکپارچگی شکل بگیرد و همه افراد دریانورد و کسانی که به این حوزه علاقه دارند، بتوانند از این منابع استفاده کنند. بدین ترتیب، بانک سؤالات و ممتحنان نیز مطابق همین منابع عمل خواهند کرد و این باعث ایجاد یکپارچگی مطلوب خواهد شد. می‌توانم بگویم پروژه از طریق سازمان بنادر و دریانوردی شروع شد و ما این پروژه را پیش می‌بریم و در حال انجام آن هستیم.

این پروژه چه مسیری را طی کرده؟ در این مسیر چه اشخاصی، چه به لحاظ حقوقی و حقیقی برای تهیه و تألیف این کتاب‌ها ورود کردند و چه مدت زمانی طول کشید؟

واقعیت این است که پروژه با ۳۳ کتاب آغاز شد. این ۳۳ کتاب شامل دوره‌های افسر دومی عرشه برای کشتی‌های زیر ۳۰۰۰ تن و سفرهای محدود، مهندس سومی محدود، الکترونیک، کشتی‌های خدماتی، کشتی‌های فراساحل و حتی دوره‌های رادار، آرپا و نقشه‌های الکترونیکی بود. مؤسسه راهبر دانش این پروژه را از سازمان بنادر و دریانوردی تحویل گرفت و سازمان نیز به ما اعتماد و پروژه را آغاز کردیم.

در ابتدا می‌دانستم این کار آسان نیست و مسئولیت بالایی دارد. اعتقاد دارم این کتاب‌ها حتماً باید طی 2 سال آینده بازبینی شوند تا اطمینان حاصل شود برای حداقل 10 سال آینده قابل استفاده‌اند، چرا که املا و ساختار کتاب در آن زمان تثبیت شده است.

ما با یک گروه ۱۰ تا ۱۲ نفره از مدرسانی که می‌شناختیم کار را شروع کردیم اما بعد متوجه شدیم این تعداد کافی نیست و فراخوان دادیم. دوستان، آشنایان و افراد واجد شرایطی را که سازمان بنادر و دریانوردی می‌شناخت، معرفی کردند.

استاندارد اصلی ما برای نوشتن این کتاب‌ها، سازمان جهانی دریانوردی (IMO) بود که کنوانسیون‌هایی را معرفی کرده که یکی از آنها کنوانسیون STCW است. این کنوانسیون شرایط و استانداردهای لازم را برای دریانوردانی که می‌خواهند نگهبانی بگیرند، مشخص کرده است. ما این استانداردها را با مدل کورس‌های IMO مقایسه کردیم که شامل سرفصل‌ها، مثال‌های عملی و نحوه آزمون‌ها بود.

پس از جمع‌آوری این منابع، دستورالعمل‌های سازمان بنادر و دریانوردی نیز در کنار آنها قرار گرفت و با استانداردهای بین‌المللی تطبیق داده شد. سپس برای هر کتاب، کارگروهی شامل 3 تا 4 نفر تشکیل شد، سرفصل‌ها تدوین و به اشتراک گذاشته شد تا نظرات جمع‌آوری شود.

ما کتاب‌ها را تدوین کردیم و نه تألیف؛‌ تدوین کتاب‌ها به طور عمده بر اساس منابع خارجی (۹۰ تا ۹۵ درصد) بود و تنها بخش کمی زیر ۱۰ درصد به تألیف اختصاص داشت. بعد از تکمیل، کتاب‌ها به بازنگری فنی، بازنگری ادبی و در نهایت ویراستاری ظاهری فرستاده شدند تا قالب نهایی مورد تأیید سازمان بنادر و دریانوردی قرار گیرد.

زمانی که کتاب به صورت کامل نوشته می‌شد، توسط کسی که اصلاً جزو مجموعه ما نبود، ویراستاری فنی می‌شد و در این فرآیند کتابی داشتیم که یک درصد تغییر کرد و کتابی هم بود که تا 40 درصد تغییر کرد. کل این فرآیند برای یک کتاب تقریباً ۱۰ ماه طول کشید اما با توجه به نیاز به زمان بیشتر، در نهایت پروژه حدود ۱۶ ماه به طول انجامید.

الآن چندین کتاب برای چاپ رفته است اما به دلیل وقایع مختلف، از جمله جنگ تحمیلی اخیر، روند کار کمی عقب افتاد. تقریباً می‌توانم بگویم کل پروژه حدود ۱۶ ماه طول کشید. تاکنون ۳۶ جلد کاملاً چاپ نشده و هنوز 7 جلد برای چاپ باقی مانده است. چاپ فعلی محدود است؛ برای هر عنوان 3 نسخه چاپ شده تا به سازمان بنادر و دریانوردی و مراسم رونمایی عرضه شود.

من شخصاً به سازمان بنادر و دریانوردی تأکید کردم آموزش دریانوردی در ایران کمرنگ شده و نسل ما در حال انقراض است، بنابراین باید به این موضوع توجه ویژه شود. افراد در این صنعت؛ چه کسانی که روی کشتی کار می‌کنند و چه کسانی که در شرکت‌ها مشغولند، درآمد قابل توجهی دارند اما ارقامی که در مؤسسات و دانشگاه‌ها به اساتید پرداخت می‌شود، از نظر ما بسیار ناچیز و توهین‌آمیز است.

چه افراد شاخصی در این فرآیند به شما کمک کردند؟

در این فرآیند، افراد زیادی کمک کردند و برخی نقش کلیدی داشتند. به عنوان نمونه، کاپیتان سیدعبدالله حسینی وزنه‌ای بزرگ بود و کاپیتان مجید رسول‌زاد و کاپیتان عماد باشعورلشگری نیز همکاری زیادی داشتند. همچنین حمیدرضا شهرابی و پویا قربانی کمک‌های ارزشمندی ارائه کردند. در میان نیروهای جوان نیز افراد مستعدی کشف شدند، مانند خانم زهرا کامرانی‌آق‌‌قلعه که برای کتاب‌های زبان نقش مهمی داشت و 2 کتاب ایشان از نظر همه تیم بسیار فوق‌العاده بود.

این یک پروژه ملی بود و با وجود محدودیت‌ها، همکاری شرکت‌های بزرگ و پرسنل آنها، سازمان‌ها و نیروهای دریایی به‌ویژه بازنشستگان، نقش مهمی داشت. از سویی مشارکت اساتید دانشگاه‌ها را تقریباً نداشتیم، چرا که بیشتر دانشگاه‌های دریایی اساتید دائمی کافی نداشتند. به عنوان نمونه در دانشگاه علوم دریایی چابهار، هیچ استاد دائمی جز آقای جعفر سیاره برای آموزش وجود ندارد و نیروها اغلب رفت و آمد دارند.

مخاطبان کتاب‌ها شامل تمام دریانوردان ایرانی، به‌ویژه کسانی که روی کشتی‌های محدود کار می‌کنند، هستند؛ شامل دریانوردان عرشه، موتور و الکترونیک. همچنین علاقه‌مندان به این رشته‌ها می‌توانند از کتاب‌ها استفاده کنند، هرچند برخی اصطلاحات فنی ممکن است برای برخی چالش‌برانگیز باشد.

می‌خواهم درباره «اعتبارسنجی» کتاب‌ها هم بپرسم؛ آیا کتاب‌هایی که تدوین شده، قرار است جایی اعتبارسنجی شود و مهر تأیید دریافت کند؟ به عنوان نمونه آیا وزارت علوم قرار است در این باره کاری انجام دهد؟

این موضوع متوجه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیست. الآن دانشگاه‌هایی هم که زیر نظر وزارت علوم هستند، تأییدیه سازمان بنادر و دریانوردی را دارند. برای این منابع تنها تأییدیه سازمان بنادر و دریانوردی کافی است. سازمان بنادر یک کارگروه درست کرده بود و ما پله‌پله تأییدیه مربوط به کتاب‌ها را می‌گرفتیم و جلو می‌رفتیم. یعنی عملاً تأییدیه منابع هست. البته آن بحث بازنگری هم مورد خیلی خوبی است که بعداً کتاب‌ها بازنگری شود اما قرار نیست جایی اعتبارسنجی شود، چون مرجع حاکمیتی قوانین دریایی در ایران، سازمان بنادر و دریانوردی است؛ اعتبارسنجی آنها توسط اساتید و دانشجویانی است که آنها را خواهند خواند و نقطه ‌نظرات خودشان را می‌دهند و برای بازنگری می‌رود. آن هم در کارگروهی که سازمان بنادر و دریانوردی برای عرشه، موتور و الکترونیک درست کرده، انجام می‌شود. همان‌جا تمام تغییراتی که قرار باشد اعمال شود، اعمال خواهد شد.

کتاب‌ها از چه زمان و از چه ترمی در دسترس دانشجویان قرار می‌گیرد و آیا آموزشگاه‌ها ملزم هستند از این کتاب‌ها به عنوان مرجع استفاده کنند؟

واقعیت این است که ما هنوز منتظریم، چون این کتاب‌ها متعلق به سازمان بنادر و دریانوری و تمام حقوق مادی و معنوی آن نزد سازمان است. فعلاً در نظر داریم جلسه مشترکی داشته باشیم تا نحوه چاپ و ارائه آنها مشخص شود و سپس تصمیم بگیریم از چه زمان الزام‌آور و امتحانات طبق آن برگزار شود. این هم فازهای خودش را دارد و هنوز به مرحله عملیاتی نرسیده است.