آب‌های شور؛ ریه‌های سیاره ما؛ مفهوم توسعه پایدار دریامحور، مستلزم آن است که رشد اقتصادی و بهره‌برداری از منابع دریا، همزمان با حفاظت از محیط زیست و تضمین حقوق نسل‌های آینده اتفاق بیفتد.

به گزارش صنعت‌صنف، احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست در یادداشتی بر توسعه پایدار دریامحور تاکید کرده است.

دریاها و اقیانوس‌ها همواره نقشی بنیادین در تمدن بشری، اقتصاد جهانی و چرخه‌های حیاتی زمین داشته‌اند. بیش از ۷۰ درصد سطح کره زمین را آب‌های شور پوشانده و این پهنه آبی عظیم، نه‌تنها منبع غذا و انرژی است، بلکه ریه‌های سیاره ما نیز محسوب می‌شود، چرا که بیش از نیمی از اکسیژن موجود در جو از طریق فتوسنتز فیتوپلانکتون‌های دریایی تولید می‌شود. در عین حال، دریاها شبکه‌ای پیچیده از تنوع زیستی بی‌بدیل را در خود جای داده‌اند که استمرار آن به معنای استمرار حیات بشری و سلامت زیست‌کره است.

روز جهانی دریانوردی فرصتی ارزشمند است تا به اهمیت این بستر عظیم طبیعی بیندیشیم و سهم آن در پایداری زندگی، امنیت غذایی، تجارت و اقتصاد دریامحور را برجسته کنیم.

ایران به واسطه موقعیت ژئوپولیتیک و جغرافیایی ویژه، در امتداد بیش از ۵۸۰۰ کیلومتر خط ساحلی در دریای خزر، خلیج‌فارس و دریای عمان قرار گرفته است. این جایگاه استراتژیک، کشور را در نقطه اتصال کریدورهای اصلی تجارت جهانی قرار داده و نقشی حیاتی در توسعه اقتصادی و دریامحور آن ایفا می‌کند.

چالش‌های محیط‌ زیستی دریاهای ایران

دریاهای ایران همانند دیگر پهنه‌های آبی جهان، با چالش‌های فزاینده‌ای مواجهند. از یک سو تغییرات اقلیمی با افزایش دمای آب، اسیدی‌شدن اقیانوس‌ها و کاهش اکسیژن محلول، تهدیدی جدی برای آبزیان و زیست‌بوم‌های دریایی ایجاد کرده است و از سوی دیگر، توسعه فزاینده صنایع ساحلی، بنادر، پالایشگاه‌ها و میادین نفتی و گازی در خلیج‌فارس و دریای عمان فشار مضاعفی بر زیست‌بوم‌های شکننده وارد می‌کند.

کاهش سطح آب دریای خزر و ناپایداری رژیم‌های هیدرولوژیک، یکی دیگر از تهدیدهای جدی شمال کشور است که پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی گسترده‌ای به همراه دارد. این روند نه‌تنها معیشت جوامع محلی وابسته به صید و صیادی را دچار بحران می‌کند، بلکه مهاجرت گونه‌ها، کاهش زادآوری ماهیان و تخریب زیستگاه‌های ارزشمند را نیز به دنبال دارد.

آلودگی‌های دریایی

یکی از اصلی‌ترین مشکلات دریاهای ایران، آلودگی‌های ناشی از فعالیت‌های انسانی است. خلیج‌فارس به دلیل بسته بودن نسبی و تبادل محدود آب، بسیار آسیب‌پذیر است. ورود آلاینده‌های نفتی ناشی از استخراج و حمل‌ونقل هیدروکربن‌ها، تخلیه فاضلاب‌های شهری و صنعتی، ورود پساب‌های کشاورزی حاوی مواد مغذی و فلزات سنگین و رهاسازی پسماندهای پلاستیکی، تهدیدی جدی برای کیفیت آب و حیات موجودات دریایی محسوب می‌شود.

در دریای خزر نیز ورود فاضلاب‌های خانگی و صنعتی بدون تصفیه و ورود سموم کشاورزی از طریق رودخانه‌های منتهی به این دریاچه بزرگ، تنوع زیستی را تحت فشار قرار داده است. از بین رفتن ذخایر باارزش تاس‌ماهیان که از دیرباز شهرت جهانی داشته‌اند، نمادی از تأثیر مستقیم این آلودگی‌ها و بهره‌برداری بی‌رویه است.

تنوع زیستی و ارزش‌های اکولوژیک

با وجود چالش‌های یادشده، دریاهای ایران از غنای زیستی کم‌نظیری برخوردارند. آب‌سنگ‌های مرجانی خلیج‌فارس و دریای عمان، یکی از ارزشمندترین زیست‌بوم‌های جهان هستند که زیستگاه هزاران گونه ماهی، بی‌مهرگان و جلبک‌ها به شمار می‌آیند. این زیستگاه‌ها نه‌تنها تنوع ژنتیکی و زیستی را غنا می‌بخشند، بلکه نقشی کلیدی در تثبیت بستر دریا، حفاظت از خطوط ساحلی در برابر فرسایش و تأمین معیشت جوامع محلی از طریق صید و گردشگری دارند.

دریای خزر نیز به عنوان بزرگ‌ترین پهنه بسته آبی جهان، میزبان گونه‌های شاخصی همچون فوک خزری است که در معرض خطر انقراض قرار دارد. همچنین مهاجرت فصلی پرندگان دریایی به تالاب‌های ساحلی ایران، این زیست‌بوم‌ها را به حلقه‌ای حیاتی در زنجیره تنوع زیستی جهانی بدل کرده است.

پیوند با توسعه پایدار دریامحور

برای کشوری چون ایران که در آستانه توسعه اقتصادی مبتنی بر ظرفیت‌های دریایی و بندری است، صیانت از دریاها و زیست‌بوم‌های وابسته، ضرورتی انکارناپذیر دارد. مفهوم توسعه پایدار دریامحور که در سیاست‌های کلی توسعه دریامحور ابلاغی مقام معظم رهبری نمود دارد، مستلزم آن است که رشد اقتصادی و بهره‌برداری از منابع دریا، همزمان با حفاظت از محیط زیست و تضمین حقوق نسل‌های آینده اتفاق بیفتد.

بدون رویکردی جامع به مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی، نه‌تنها امنیت غذایی و اقتصادی کشور تهدید می‌شود، بلکه جایگاه ایران در معادلات دریایی منطقه‌ای و جهانی نیز تضعیف خواهد شد.

اجرای طرح‌های پایش و بازسازی زیستگاه‌های حساس مانند آب‌سنگ‌های مرجانی، مدیریت صحیح ذخایر شیلات، ایجاد مناطق حفاظت‌شده دریایی، ترویج صید مسئولانه، تقویت همکاری‌های منطقه‌ای برای مقابله با آلودگی‌های فرامرزی، سرمایه‌گذاری در اقتصاد آبی(Blue Economy) مانند گردشگری دریایی پایدار، فناوری‌های سبز دریایی، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر دریامحور، بیوتکنولوژی دریایی و ارتقای آگاهی عمومی مدیران و جوامع محلی از جمله راهکارهایی است که می‌تواند مسیر توسعه پایدار را هموار و فرصت‌های شغلی جدیدی ایجاد کند، بدون آنکه به این زیست‌بوم‌ها آسیب رساند.

روز جهانی دریانوردی، بزرگداشت قشر ارزشمند دریانوردان و یادآور مسئولیتی جهانی است؛ مسئولیتی که بر دوش همه ما از سیاست‌گذاران و پژوهشگران گرفته تا صنعتگران و شهروندان، سنگینی می‌کند.

امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند آن هستیم که رابطه‌ای متوازن و خردمندانه با دریا برقرار کنیم. حفظ تنوع زیستی و سلامت زیست‌بوم‌های دریایی، وظیفه‌ای اخلاقی و ضرورتی برای امنیت ملی، رفاه اجتماعی و آینده پایدار ایران به شمار می‌آید. بنابراین ضروری است نگاه ما به دریاها نه‌تنها به عنوان بستر تجارت و منبع ثروت، بلکه به مثابه میراثی ارزشمند برای نسل‌های آینده باشد؛ میراثی که حفاظت و صیانت از آن، تنها با همبستگی و اقدام جمعی همراه با درایت و مسئولیت‌پذیری ممکن است.

هر اقدام کوچکی، از مدیریت صحیح پسماندها در کشتی‌ها گرفته تا گزارش هرگونه آلودگی، می‌تواند سهمی بزرگ در این راه داشته تا شریان حیات اقتصاد ایران، برای همیشه در قلب آب‌های نیلگون در جریان باشد.