کیفیت اینترنت ایران در رتبه 98؛ در چهارمین گزارش کیفیت اینترنت در ایران اعلام شد جایگاه ایران از منظر این شاخص در بین 100 کشور اول دنیا از منظر تولید ناخالص داخلی، رتبه 98 است.

به گزارش صنعت‌صنف، نشست بیستم کمیسیون تحول، نوآوری و بهره‌وری اتاق تهران به ارائه گزارشی از کیفیت اینترنت در کشور اختصاص داشت که توسط انجمن تجارت الکترونیک ایران تهیه می‌شود.

در چهارمین گزارش کیفیت اینترنت در ایران (زمستان 1403) اعلام شد جایگاه ایران از منظر این شاخص در بین 100 کشور اول دنیا از منظر تولید ناخالص داخلی، رتبه 98 است و عواملی چون اختلال در شبکه، فیلترینگ، فرسودگی و عدم توسعه زیرساخت از عوامل پایین بودن کیفیت اینترنت در کشور است.

گزارش انجمن تجارت الکترونیک نشان داد کیفیت اینترنت در ایران همچنان در قعر جدول رتبه‌بندی بین‌المللی است. 

در بخش «عوامل اصلی تاثیرگذار بر کیفیت اینترنت در ایران»، علاوه بر محدودیت‌ها، تحریم‌ها و اختلالات شبکه دسترسی، یکی دیگر از مسائل مهمی که به آن اشاره شده، آلودگی شبکه است که به طور عمده در نتیجه استفاده گسترده از فیلترشکن‌ها و ابزارهای مشابه ایجاد می‌شود.

در گزارش چهارم کیفیت اینترنت ایران آمده است که محدودیت‌های اینترنتی و اعمال فیلترینگ‌های شدید از سوی دولت ایران یکی از بزرگ‌ترین مشکلات کاربران اینترنت در کشور است. فیلترینگ گسترده باعث شده است که کاربران مجبور شوند از فیلترشکن‌ها یا ابزارهای مشابه استفاده کنند که خود مشکلات زیادی از جمله کاهش سرعت اینترنت، اختلالات مداوم در اتصال و به خطر افتادن امنیت اطلاعات شخصی کاربران را به دنبال دارند. علاوه بر این، از آنجا که فیلترینگ بر تمام شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های خارجی تاثیر گذاشته، استفاده از ابزارهای جانبی مانند  VPNها موجب شده است تا کیفیت ارتباطات اینترنتی به شدت کاهش یابد.

هم‌چنین در برخی از مناطق ایران، نوسانات برق و آسیب‌های ناشی از آن نیز بر کیفیت عملکرد اینترنت اثرگذار است.

براساس داده‌های انجمن یکی دیگر از عواملی که در اختلالات شبکه نقش دارد، کیفیت پایین خدمات ارائه‌شده از سوی برخی اپراتورهای اینترنتی است. برخی از اپراتورها به‌ویژه در مناطق خاص، خدمات اینترنتی خود را با کیفیت پایین و در برخی موارد با قطعی‌های مکرر ارائه می‌دهند.

تحریم‌های بین‌المللی که علیه ایران اعمال شده‌ است نیز تاثیر زیادی بر کیفیت اینترنت کشور دارند. این تحریم‌ها باعث محدودیت در دسترسی به تکنولوژی‌های نوین و تجهیزات شبکه‌ای شده‌اند. بسیاری از شرکت‌های خارجی که ارائه‌دهنده تکنولوژی‌های اینترنتی و تجهیزات مربوطه هستند، به دلیل این تحریم‌ها قادر به همکاری با ایران نیستند. این مسئله موجب شده است که زیرساخت‌های اینترنتی در ایران به‌روز نشود و توسعه شبکه با مشکل مواجه شود. همچنین، این محدودیت‌ها باعث می‌شود که ایران از دسترسی به خدمات و نرم‌افزارهای برتر برای بهبود کیفیت شبکه اینترنت خود محروم بماند.

اختلالات شبکه‌ای و مشکلات فنی در دسترسی به اینترنت، به‌ویژه در مناطق دورافتاده و مناطق کمتر توسعه‌یافته، از دیگر عوامل اصلی تاثیرگذار بر کیفیت اینترنت در ایران است.

یکی از مسائل پیچیده و مهمی که در این گزارش به آن اشاره شده، آلودگی شبکه است؛ این آلودگی به‌ویژه به دلیل استفاده گسترده از فیلترشکن‌ها وVPNها ایجاد می‌شود. فیلترشکن‌ها معمولاً شبکه‌های ناامن و شلوغی را تشکیل می‌دهند که باعث کاهش کیفیت اینترنت می‌شوند. این شبکه‌ها به دلیل تبادل داده‌های زیاد و ناامن، آسیب‌پذیری‌های فراوانی ایجاد می‌کنند که نه‌تنها کیفیت اینترنت را کاهش می‌دهند، بلکه می‌توانند منجر به مشکلات امنیتی نیز شوند. استفاده از فیلترشکن‌ها باعث ایجاد ترافیک بالا و افزایش فشار بر سرورها می‌شود، که به نوبه خود باعث کاهش سرعت اینترنت و اختلالات در اتصال می‌شود. این آلودگی‌ها همچنین ممکن است بر امنیت و حریم خصوصی کاربران تاثیر بگذارند و داده‌های شخصی آن‌ها را در معرض خطر قرار دهند.

آلودگی شبکه و استفاده گسترده از ابزارهای فیلترشکن، علاوه بر کاهش کیفیت اینترنت، می‌تواند به افزایش تهدیدات امنیتی نیز منجر شود. حملات سایبری مانند حملات DDoS که به‌ویژه از طریق شبکه‌های آلوده و ابزارهای فیلترشکن انجام می‌شوند، تهدیدی جدی برای ثبات و امنیت اینترنت در ایران به حساب می‌آیند.

30 هزار مشترک استارلینک

یکی از نکات جدیدی که در این گزارش به آن اشاره شده است، استفاده گسترده از اینترنت ماهواره‌ای به‌ویژه سرویس استارلینک است. به‌طور ویژه، از ابتدای سال ۲۰۲۴، استفاده از اینترنت ماهواره‌ای در ایران رشد قابل توجهی داشته است. برآوردها نشان می‌دهند که بیش از ۳۰ هزار مشترک استارلینک در ایران وجود دارد. البته انجمن تجارت الکترونیک به این موضوع نگاه مثبتی داشته و آن را فرصتی برای دستیابی به اینترنت آزاد و پرسرعت برای تمامی مردم ایران می‌داند. با این حال، هزینه‌های بالای این نوع اینترنت به عنوان یک تهدید برای اقتصاد کشور و به ویژه برای مردم طبقات پایین‌تر جامعه مطرح است. این نوع اینترنت اگرچه می‌تواند به عنوان یک ابزار مهم برای رفع محدودیت‌های اینترنتی عمل کند، اما به دلیل هزینه‌های سنگین، ممکن است به نابرابری و تبعیض دامن بزند و در نهایت اقتصاد دیجیتال کشور را تحت تأثیر قرار دهد.

طبق گزارش‌ انجمن تجارت الکترونیک، تنها ۶۰ درصد از کاربران ایرانی تجربه استفاده از اینترنت با کیفیت 4G را دارند. این در حالی است که کشورهای پیشرفته مانند امارات و ترکیه، بالای ۹۰ درصد از کاربران خود را قادر به استفاده از اینترنت با کیفیت 4G  می‌کنند.

در این گزارش که به مقایسه کیفیت اینترنت در ایران و کشورهای همسایه نیز پرداخته شده است، مشخص شد که حتی برای وبگاه‌های ایرانی مانند آپارات، کیفیت اینترنت در ایران نسبت به کشورهای دیگر پایین‌تر است. این تفاوت در کیفیت اینترنت به دلیل اختلالات شبکه‌ای و محدودیت‌های گسترده‌ای است که در داخل کشور وجود دارد.

چگونه وضع اینترنت بهتر شود؟

در این گزارش، پیشنهادات مختلفی برای بهبود وضعیت اینترنت در ایران مطرح شده است. یکی از مهم‌ترین پیشنهادات، توسعه زیرساخت‌های شبکه دسترسی به‌ویژه در مناطق دورافتاده است. علاوه بر این، تقویت همکاری با شرکت‌های بین‌المللی برای دسترسی به تکنولوژی‌های جدید و برطرف کردن محدودیت‌های موجود، از دیگر پیشنهادات این گزارش است. همچنین، انجمن تجارت الکترونیک بر لزوم تسریع در بازگشایی شبکه‌ها و کاهش فیلترینگ تاکید کرده است.

این گزارش در نهایت به این نتیجه می‌رسد که اگرچه برخی اقدامات بهبود وضعیت اینترنت در ایران را نشان می‌دهند، اما همچنان در مقایسه با دیگر کشورها وضعیت ایران در این زمینه بسیار ضعیف است و نیاز به اقدامات اساسی و فوری در این حوزه احساس می‌شود.

برابر این گزارش، مشخص شد که 33 درصد از وبگاه‌های برتر ایران فیلتر هستند و بسیاری از کاربران ایرانی به دلیل فیلترینگ با مشکلات دسترسی به وبگاه‌های روبه‌رو می‌شوند. در برخی موارد این فیلترینگ به صورت سطح IP اجرا می‌شود که خود چالش بزرگی است.

هم‌چنین با استفاده از آمار گوگل کراکس، بررسی شد که حدود 730 وبگاه به صورت مستقیم فیلتر شده‌اند و دسترسی به آی‌پی‌های آنها محدود است. از منظر مقایسه وضعیت فیلترینگ در سال جاری با گذشته،‌ تغییر خاصی در فیلترهای اعمال‌شده مشاهده نشد و همچنان سایت‌های خبری، اطلاعاتی و شبکه‌های اجتماعی فیلتر هستند اگرچه به تازگی واتس‌اپ و گوگل‌پلی رفع فیلتر شده‌اند.

هم‌چنین عنوان شد که فیلترینگ خسارت‌های ملموس و ناملموس زیادی به اشخاص و کسب‌وکارها وارد می‌کند. برای نمونه وبگاه یوتیوب از 2008 در ایران فیلتر است اما هنوز بیش از 50 درصد کاربران برای اهداف آموزشی از آن استفاده می‌کنند.