امروزه بانوان پژوهشگر در عرصه‌های گوناگون سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور نقش عمده‌ای را برعهده گرفته و در عرصه بین‌الملل نیز دارای جایگاهی ویژه هستند.

به گزارش صنعت‌صنف، یکی از این موارد درخشش آنان حضور پررنگ در حوزه رسانه و در رشته هایی مانند فناوری اطلاعات، مدیریت رسانه و حوزه آموزش مجازی و یادگیری است. بر این اساس در گفت‌وگو با پژوهشگر معصومه اسمعیل‌نژاد به بررسی این موضوع  پرداختیم.

اسمعیل‌نژاد، دانش‌آموخته دکتری مدیریت رسانه از دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات هستند. ایشان از سال ۱۳۸۰ در رادیو به‌عنوان برنامه‌ساز و تهیه‌کننده مشغول به کار بوده و پژوهش‌هایی در حوزه رادیو و مشاغل مرتبط با رادیو انجام داده‌اند. عضویت در انجمن سواد رسانه‌ای ایران از سال 1397 تاکنون و پژوهشگر برتر(نفر اول) جشنواره بین‌المللی صدا در سال ۱۳۸۸ از سوابق کاری ایشان است. مشروح مصاحبه را در ادامه می‌خوانید.

در تعریف دانش مدیریت رسانه چه مولفه‌هایی مد نظر شما است؟

به نظر من مهمترین نکته در مدیریت رسانه،  توجه و اولویت اساسی، رسانه است. یعنی مدیریتِ رسانه (رسانه به منزله ابزار قدرتمندی که با مخاطب ارتباط می‌کند و محتوا را به او منتقل می‌کند). از این‌رو برخلاف مدیریت‌های دیگر، در رسانه هرم قدرت معکوس است و مهمترین ابزار قدرت (یعنی آنتن رسانه و طراحی، تولید و پخش محتوای رسانه‌ای) در دست تهیه‌کننده قرار دارد. از این‌رو مدیر واقعی رسانه در اتاق‌های دربسته کار نمی‌کند. مدیر واقعی رسانه، رسانه را در دست و تحت کنترل دارد و آنتن در دست اوست.

چه تفاوتی بین رهبری رسانه و مدیریت رسانه وجود دارد؟

اگر تفاوت دو واژه رهبر و مدیر در نظر گرفته شود و باتوجه به عملکرد مدیر رسانه به‌عنوان مدیر تیم برنامه‌سازی، می‌توان درباره رسانه همپوشانی این دو را به وضوح دید. در تعریف مدیر رسانه - که من معتقدم برنامه‌سازان یا تهیه‌کننده‌ها مدیران واقعی رسانه هستند- می‌توان گفت که تهیه‌کننده‌ها مدیر تیم برنامه‌سازی هستند و حلقه وصل هرم مدیریتی سازمان رسانه‌ای و کارکنان صف سازمان برای تولید برنامه هستند. آنها صف سازمان رسانه‌ای هستند و اهداف سازمان را محقق می‌کنند.

چه تعریفی از عملکرد مدیریت رسانه در شهر هوشمند دارید؟

به نظر می‌رسد در شهر هوشمند رسانه و پیام‌های رسانه‌های نیز هوشمند خواهد شد. در 10سال قبل رسانه‌ها می‌توانستند افکار عمومی را جهت‌دهی کنند ولی در دنیای کنونی با شبکه‌های اجتماعی که مخاطب و کاربر مدام در حال تولید محتوا هستند افراد عادی جامعه، همه، هم گیرنده و هم فرستنده پیام هستند. به نظر می‌رسد با پیشرفت علوم و تکنولوژی این تعامل بیشتر خواهد شد در چنین شرایطی مدیریت رسانه باید با استفاده از همین تکنولوژی هوشمند به تولید پیام‌های خاص‌تر برای مخاطبان خاص و هوشمند بپردازد. به نظر من به احتمال زیاد در 10 سال آینده و با ورود ربات‌های کاربر به دنیای رسانه می‌توان ارتباط شخصی‌تری در رسانه با مخاطب برقرار کرد و محتوای منحصر به افراد، تولید و پخش کرد.

علوم شناختی چه کاربردهایی در رسانه‌ها دارد؟

علوم شناختی در رسانه ابتدا برای تاثیرگذاری بر مخاطب (یا به‌طور دقیق‌تر تاثیر بر ناخودآگاه ذهن مخاطب) در برنامه‌های سیاسی خاص یا با اهداف تجاری انجام می‌شد ولی به‌تدریج این استفاده بیشتر شد. در حال حاضر شبکه‌های اجتماعی با استفاده از هوش مصنوعی و علوم شناختی به دستکاری و شکل‌دهی به علائق و سلائق مخاطبان می‌پردازند و می‌توانند با استفاده از تحلیل کلان داده‌ها، رفتار مخاطبان را پیش‌بینی و از آنها در راستای اهداف خود استفاده کنند یا محتوای مدنظر خود را در لایه‌های ناخودآگاه مخاطبان جای‌سازی کنند تا در زمان مناسب رفتار مدنظر آنها را منعکس کنند.

چند سال پیش با آقای دکتر حسن عشایری درباره علوم شناختی و رسانه یک برنامه در رادیو کار کردیم؛ ایشان می‌گفت در رسانه‌های بزرگ دنیا پژوهش‌های علوم شناختی را در رسانه‌ها و با کمک آنها انجام می‌دهند. درباره صداوسیما اطلاع ندارم که آیا با مراکز علوم شناختی همکاری دارد یا خیر اما آنچه که مشخص است پژوهشگران این حوزه تمایل چندانی به انتشار یافته‌ها (چه داخلی و چه خارجی ) ندارند. اما آنچه مشخص است در حوزه‌های اقناع مخاطبان این پژوهش‌ها می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد.

نگاه عملگرایانه به مدیریت رسانه تا چه اندازه در ایران موفق بوده است ؟

به این سوال از 2 بعد می‌توان پاسخ داد؛ یکی از نظر رشته مدیریت رسانه در ایران که بیشتر به ابعاد مدیریتی این رشته توجه می‌شود و بررسی رسانه‌ای آن مورد غفلت قرار گرفته است. دوم از بعد مدیریت رسانه به‌عنوان هرم‌های مدیریتی در سازمان رسانه‌ای مانند صداوسیما است.

مهمترین وظیفه صداوسیما تولید و پخش محتوای رسانه‌ای است. با بررسی سازمان‌های رسانه‌ای مشابه در سراسر جهان متوجه می‌شویم  که این سازمان رسانه‌ای به‌دلیل عملکرد مدیران ناآشنا با رسانه به معضل تجمع نیروهای پشتیبانی ستاد، بیش از 10برابری نسبت به نیروهای صف گرفتار شده است. در چنین شرایطی بودجه برنامه‌سازی صرف پرداخت حقوق نیروهای ستاد می‌شود این نمونه در دنیا بی‌نظیر است و موجب ناکارآمدی این سازمان رسانه‌ای شده است.

چه موضوعاتی نیازمند توجه بیشتر محققان رشته مدیریت رسانه در ایران  است؟

رشته مدیریت رسانه در ایران رشته جدیدی است. به نظر می‌رسد توجه به مباحث میان رشته‌ای مانند کاربرد علوم شناختی در رسانه، کاربرد تکنولوژی‌های هوش مصنوعی در رسانه، استفاده از روش‌های پژوهش تحلیل‌های کلان داده‌ای در بررسی محتواهای رسانه‌ای، مدیریت رسانه با استفاده از تکنولوژی‌های روز و فناوری‌های جدید در برنامه‌سازی و طراحی استودیوهای مدرن و هوشمند، بازنگری در ساختار مدیریتی سازمان صداوسیما و مقایسه آن با ساختار سازمان‌های رسانه‌ای مشابه و مسائلی از این دست می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد.

برای ارتقاء سطح آگاهی اصحاب رسانه‌ها در بخش مدیریت رسانه چه معیارهایی مورد نیاز است؟

به نظر می‌رسد استفاده از نخبگان دانشگاهی در هرم مدیریتی می‌تواند کارگشا باشد. ارتباط دانشگاه با رسانه‌ها و حضور دانشجویان در سازمان‌های رسانه‌ای می‌تواند موجب پویایی و خلاقیت در سازمان‌ها شود.

چه کاستی‌هایی برای رشته مدیریت رسانه در دانشگاه وجود دارد؟

بیشتر به ابعاد مدیریتی این رشته توجه می‌شود و بررسی رسانه‌ای آن بخش کمتری به خود اختصاص داده است، سرفصل‌های این رشته به‌روزرسانی نمی‌شود و هنوز مقطع کارشناسی این رشته در داخل موجود نیست.

چه پیشنهاداتی برای ارتقاء جایگاه علمی و کاربردی دانش «مدیریت رسانه» دارید؟

ایجاد مقطع کارشناسی رشته مدیریت رسانه، انتقال این رشته از دانشکده مدیریت به دانشکده رسانه و توجه به بخش رسانه‌ای رشته توام با بخش مدیریتی آن.

چگونه می‌توان نوعی یکپارچگی میان سیستم‌های مدیریت مشتری و مدیریت مخاطب ایجاد کرد؟

در رسانه توجه به یکپارچگی میان سیستم‌های مدیریت مشتری و مدیریت مخاطب از نوع تعاملی موجب جذب و نگهداری مخاطبان می‌شود. رسانه‌ها تلاش می‌کنند قدم‌های بلندی برای تعامل با مخاطب بردارند تا بتوانند همدلی و همراهی آنها را با خود داشته باشند. توجه به شهروندخبرنگاران در رسانه، پخش محتوای تولید شده مخاطبان و ساخت برنامه‌هایی متناسب با علائق و ذائقه مخاطبان ازجمله راه‌های ایجاد تعامل بیشتر با مخاطبان است.

مهمترین شاخص‌های اخلاقی در مدیریت رسانه چیست؟

از نظر من وفاداری به سازمان رسانه‌ای و چارچوب‌های آن، علاقمندی و تعهد به رسانه، تعهد به برنامه و تیم برنامه‌سازی از مهمترین شاخص‌ها در مدیریت رسانه است.

به‌عنوان یک بانوی فعال بخش رسانه با چه چالش‌هایی درحوزه فعالیت خود روبه‌رو هستید؟

مهمترین چالش در حوزه تربیت نیروی انسانی ماهر در حوزه رسانه است که من سال‌هاست با تربیت نیروی انسانی سعی می‌کنم این چالش را برطرف کنم. دومین چالش در حوزه استفاده نکردن رسانه از پیشرفت‌های تکنولوژیکی در رسانه است که به‌رغم گفت‌وگوهای بسیار با مدیران رسانه هنوز نتوانسته‌ام برای از میان برداشتن این چالش کار مهمی و موثری انجام دهم ولی این نقص را با امکانات شخصی خودم سعی می‌کنم جبران کنم.

درحوزه آموزش مجازی و مدیریت رسانه چه برنامه‌ریزی در آینده دارید؟

چند سالی است که به‌صورت مجازی به آموزش علاقمندان به این حوزه اقدام کرده‌ام. به وزارت ارشاد هم درخواست داده‌ام تا مجوز یک آموزشگاه مجازی را صادر کنند تا بتوانم برای هنرجویانی که در این کلاس‌ها شرکت می‌کنند مدرک صادر کنم ولی یکسالی است که در نوبت مجوز هستم.

* گفت‌وگو از الهه اردلانی؛ دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها وزارت ارشاد