صادرات کالای ایرانی بدون فناوری بالا؛ تحلیل‌ها نشان می‌دهد در فاصله زمانی 2013 تا 2018، کالاهای برخوردار از فناوری بالا کمترین سهم از صادرات کالاهای کشور را به خود اختصاص داده‌اند.

به گزارش صنعت‌صنف، تحلیل شاخص‌های مربوط به بازرگانی خارجی در چارچوب ارائه شده از سوی بانک جهانی نشان می‌دهد که بيش از نيمی از ارزش صادرات ایران مربوط به کالاهای بدون فناوری و فاقد پيچيدگی بالا بوده است. به علاوه کالاهای برخوردار از فناوری بالا کمترین سهم از صادرات کالاهای کشور را در سال‌های مورد بررسی به خود اختصاص داده‌اند.

مطالعه مرکز پژوهش‌های مجلس از وضعیت شاخص‌های تجارت خارجی بیانگر آن است که تطبیق‌پذیری کالاهای صادراتی ایران با نیاز وارداتی شرکای تجاری رضایت‌بخش نیست.

گزینش شاخص‌های مربوط به بازرگانی خارجی در این گزارش براساس چارچوب ارائه شده از سوی بانک جهانی برای تحليل رقابت‌پذیری صورت گرفته است؛ شاخص‌هایی چون، باز بودن تجاری، اکمال تجاری، پتانسيل تجاری، شدت تجاری، شاخص تمرکز صادرات، شاخص نفوذ بازار، مهارت فناورانه در صادرات و شاخص ماندگاری صادرات از آن جمله است.

نتایج به دست آمده از محاسبه و تحليل شاخص‌های بازرگانی با پنج شریک عمده تجاری بيانگر واقعيت‌های آشکار به شرح زیر است.

شاخص اکمال تجاری (TCI) یکی از اصلی‌ترین شاخص‌ها برای بررسی امکان گسترش همکاری‌های تجاری است که نشان ‌می‌دهد تا چه اندازه ترکيب کالاهای صادراتی یک کشور با ترکيب کالاهای وارداتی کشور شریک تجاری مطابقت دارد یا مکمل آن است. بالاترین اکمال تجاری در صادرات ایران طی سال‌های 2009 تا 2020 به‌ترتيب با کشورهای کره‌جنوبی، عراق و چين بوده و کشورهای ترکيه و روسيه در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

نتيجه به‌دست آمده نشان می‌دهد روند مناسب و رضایت‌بخشی درجهت افزایش ميزان تطابق کالاهای متنوع صادراتی ایران با نيازهای متنوع وارداتی طرف‌های عمده تجاری طی سال‌های مورد بررسی شکل نگرفته است. هرچند این موضوع می‌تواند به روابط تجاری کشور مقابل نيز وابسته باشد.

همچنین بالاترین ميزان پتانسيل تجاری ایران طی سال‌های 2009 تا 2020 به‌ترتيب در صادرات به کشورهای چين، کره‌جنوبی و ترکيه بوده و کشورهای عراق و روسيه در رتبه‌های بعدی قرار دارند. تغيير در پتانسيل صادراتی حسب تغيير در تنوع و ميزان نيازهای واردات کالایی بازار شرکای تجاری و همچنين افزایش تنوع و توان صادرات ایران به جهان حاصل ‌می‌شود.

در سال 2018 میلادی بيشترین شدت تجاری ایران در زمينه ميوه‌های خوراکی به‌عنوان نمونه، به ترتيب با کشورهای قزاقستان، بحرین، قطر، ترکمنستان و قرقيزستان بوده است. شدت تجاری صادرات ميوه‌های خوراکی ایران در سال 2018 در سطح جهان نزدیک به صفر بوده است. جریان تجارت بين دو کشور و مقدار آن تا اندازه‌ای تحت تأثير اندازه اقتصاد دو کشور صادرکننده و واردکننده قرار می‌گيرد و به این دليل ظرفيت‌های اقتصادی کشورها متفاوت است؛ درنتيجه به‌جای استفاده از حجم مطلق مبادلات ميان آنها از شاخص شدت تجاری استفاده می‌شود.

در عین حال، نتایج بررسی شاخص تنوع و تمرکز کالاهای صادراتی حاکی از آن است که به‌رغم متنوع‌تر شدن سبد صادراتی کشور طی 17 سال مورد بررسی، متوسط رشد سالانه این سبد حدود 1.8 درصد رشد بوده است. علاوه‌بر اینکه با وجود 4062 نوع محصول صادراتی در سال 1399، ارزش صادرات اغلب کالاها ناچيز و زیر 10 هزار دلار بوده است. بنابراین در کنار تنوع‌بخشی به محصولات صادراتی باید مقياس صادرات این محصولات نيز افزایش پیدا کند.

نکته حائز اهمیت دیگر آنکه، تمرکز صادرات کالای ایران طی سال‌های 1383 تا 1399 به‌رغم وجود نوسان، روندی کاهشی داشته است. به‌عبارت دیگر بخش صادرات کشور از تمرکز بر تعداد معدودی کالا به سمت صادرات تعداد بيشتری از کالاهای جدید متمایل شده است.

نتایج محاسبه شاخص نفوذ در برخی از بازارهای صادراتی طی سال‌های 2013 تا 2018 نیز حاکی از سطح پایين‌تر این شاخص برای ایران در مقایسه با کشورهایی مانند چين، کره جنوبی، ترکيه و روسيه است، اما در مقایسه با عراق، ایران وضعيت بهتری در این شاخص داشته است.

همچنین تحليل‌ها نشان می‌دهد بيش از نيمی از ارزش صادرات ایران مربوط به کالاهای بدون فناوری و فاقد پيچيدگی بالا بوده است. به علاوه کالاهای برخوردار از فناوری بالا کمترین سهم از صادرات کالاهای کشور را طی سال‌های مورد بررسی به خود اختصاص داده اند.

از نظر ماندگاری نیز نتایج محاسبات این گزارش طی دوره 1400-1390 حکایت از آن دارد که از بين کل کدهای صادراتی کالایی طبقه‌بندی HS در سطح هشت رقمی، در تمامی سال‌ها حدود 19 درصد از کالاها در سبد صادراتی کشور به ميزان100 درصد ماندگار بوده‌اند؛ یعنی حدود 967 کد کالایی از مجموع 5176 کد کالایی.

بنابر اعلام روابط عمومی اتاق تهران، باتوجه به نتايج به دست آمده و درراستای افزايش اثربخشی موافقت‌نامه‌های تجارت ترجيحی، بازرگانی و گمركی در سال‌های آتی، پيشنهاداتی برای ارتقای كاركردهای مربوط به شاخص‌های بازرگانی خارجی با هدف گسترش همکاری و مبادله تجاری و اقتصادی ايران با شركای عمده تجاری ارائه شده که پوشش طيف وسيع‌تری از کالاها در موافقت‌نامه‌های تجاری و تدوین راهبرد دیپلماسی تجاری با شرکای عمده تجاری و همسایگان مبتنی‌بر شاخص‌های تجاری ازجمله شاخص اکمال، پتانسيل، ماندگاری صادرات و ... را در بر می‌گیرد.